Cümlenin Öğeleri Nedir? Örnekler İle Türkçe'de Cümlenin Öğeleri

https://i2.milimaj.com/i/milliyet/75...1dfcebfd4c.jpgCümle, birden fazla sözcüğün bir araya gelerek oluşturduğu anlam belirten bir birim başka bir deyişle bir düşünceyi, bir duyguyu ve olayı anlatan sözcük veya sözcükler topluluğudur. Öğe ise bu cümlenin içerisinde yer alan ve farklı görevler üstlenen sözcük veya sözcük gruplarına verilen isimdir. Cümleyi meydana getiren öğeler, temel öğeler ve yardımcı öğeler olarak ikiye ayrılır.
Cümlenin Öğeleri Nedir?
Cümlenin temel öğeleri, cümlenin var olabilmesi için gereken ve yargıdan sorumlu olan öğelerdir. Temel öğeler yüklem ve öznedir. Cümlenin yardımcı öğeleri ise cümlenin kuruluşu için mutlaka gerekli olmayan fakat yargıyı türlü yönleri ile tamamlayan, geliştiren ve açıklayan öğelerdir. Cümlenin yardımcı öğeleri ise şunlardır: nesne, dolaylı tümleç, zarf tümleci ve edat (ilgeç) tümlecidir.
Cümlenin öğeleri bulunurken önce yüklem belirlenir. Yüklemin belirlenmesi ile yükleme çeşitli sorular sorulur ve cümlenin diğer öğeleri tespit edilir. Cümle içinde yer alan ünlem ifadeleri ve hitap sözcükleri cümlenin öğesi olarak kabul edilmemektedir. Cümle içindeki öğeleri buldurmaya yönelik sorular, cümle içinde buldurduğu öğenin yerini tutmaktadır. Cümlede bulunan söz öbekleri bölünememektedir.
Yüklem: Cümlenin temel öğesidir. Bir cümlenin var olması yüklemin varlığına bağlıdır. Yüklem, kişi ve kip eklerini almaktadır. Yüklem çekimli bir eylemden oluşabilir. Yüklemin kökü, isim veya fiil olabilmektedir.
Özne: Cümlede oluşu, işi yapan ya da olanı bildiren temel öğelerden biridir. Özneyi bulmak için yükleme sorulacak sorular: kim ve ne sorularıdır. Özne, isim soylu sözcük ve sözcük öbeklerinden meydana gelebilir. Cümlede açıkça yer almayan, yüklemin aldığı kişi ekinden anlaşılan özneye ise gizli özne adı verilir. Birçok cümlede gizli özneye rastlanmaktadır.
Nesne: Öznenin yaptığı işten etkilenen öğedir. Yükleme sorulan neyi?, kimi? Sorularının cevabı belirtili nesneyi verir. Yükleme sorulan ne? Sorusunun cevabı ise belirtisiz nesnenin bulunmasını sağlar. Nesne, yüklemi fiil olan cümlelerde aranmalıdır. Özne ile nesneyi karıştırmamak için cümlenin öğeleri bulunurken ilk önce özne sonra nesne tespit edilmelidir.
Dolaylı tümleç: Yüklemi yer, yön bakımlarından tamamlayan öğedir. Yükleme sorulan kime?, kimde?, kimden?, nereye?, nerede?, nereden?, neye?, neyde?, neyden?, sorularının cevabı dolaylı tümleci vermektedir. Dolaylı tümleç olan öğe, -e, -de, -den durum eklerinden birini alır.
Zarf tümleci: Yüklemi durum, zaman, miktar, yer, yön ve sebep gibi yönlerden tamamlayan öğedir. Yükleme sorulan nasıl?, ne zaman?, ne kadar?, neden?, niçin?, niye? Soruları ile tespit edilir. Yer yön zarfları ek aldıkları zaman zarf tümleci olmazlar.
Edat (İlgeç) tümleci: Edat (ilgeç) tümleci, yüklemi amaç, araç, birliktelik ve neden yönlerinden tamamlayan ile, için edatları ile oluşturulan öğelerdir. Yükleme sorulan ne ile?, kiminle?, ne için?, kimin için? Soruları ile bulunur.
Örnekler ile Türkçede Cümlenin Öğeleri
Cümlenin temel öğesi yüklemdir. İlk önce cümlede asıl yargıyı bildirerek cümlenin kurulmasını sağlayan öğe olan yüklem bulunur. Daha sonra yükleme yukarıda belirtilen sorular sorularak cümlenin diğer öğeleri belirlenir.
Örnekler:
Ayşe, okuldan koşarak güneş batarken eve geldi.
Yüklem: Geldi.
Özne: Kim geldi? Cevap: Ayşe
Dolaylı tümleç: Nereden geldi? Cevap: okuldan
Zarf tümleci: Nasıl geldi? Cevap: koşarak
Zarf tümleci: Ne zaman geldi? Cevap: güneş batarken
Bu süslü pastayı senin için iki saat önce hazırladım.
Yüklem: Hazırladım.
Özne: Kim hazırladı? Cevap: Ben (Gizli Özne)
Belirtili nesne: Neyi hazırladım? Cevap: Bu süslü pastayı
Edat tümleci: Kimin için hazırladım? Cevap: senin için
Zarf tümleci: Ne zaman hazırladım? Cevap: İki saat önce
Annem okula gitmeden önce beslenme çantama bir tane simit yerleştirdi.
Yüklem: Yerleştirdi.
Özne: Kim yerleştirdi? Cevap: Annem
Belirtisiz nesne: Ne yerleştirdi? Cevap: Bir tane simit
Dolaylı tümleci: Neye/nereye yerleştirdi? Cevap: Beslenme çantama
Zarf tümleci: Ne zaman yerleştirdi? Cevap: Okula gitmeden önce


Devami...