25 KASIM


1893- Orhun Kitabeleri, Kopenhag Üniversitesi Genel Dilbilimi profesörü ve Danimarka Kraliyet İlimler Akademisi üyesi Wilhelm Ludwig Thomsen tarafından okundu.
( Thomsen, Orhun alfabesini çözdüğünü, 15 Aralık 1893'te Danimarka Kraliyet İlimler Akademisinde sunduğu bildiriyle bilim dünyasına açıkladı. )

[***Orhun Yazıtları, Göktürk İmparatorluğu'nun en ünlü hükümdarı Bilge Kağan devrinden kalma altı dikilitaştır. Moğolistan'ın kuzeyinde, Baykal Gölü'nün güneyinde, Orhun Irmağı vadisindeki Kocho Saydam Gölü yakınlarındadır.
Kültigin ve Bilge Kağan yazıtları, Kocho Tsaydam bölgesindeki Orhun Irmağı civarında, Bilge Tonyukuk yazıtları ise yaklaşık 360 kilometre uzakta, Tola Irmağı'nın yukarı yatağındaki Bayn Tsokto bölgesindedir.
Orhun Irmağı civarında olmamasına rağmen Bilge Tonyukuk yazıtlarının da Orhun yazıtlarıyla birlikte düşünülmesi, anılması Kültigin ve Bilge Kağan yazıtları ile aynı döneme ait olması ve aynı konuları içermesindendir.
Yazıtlar Türk dili, tarihi, edebiyatı, sanatı, töresi hakkında önemli bilgiler verir. Türk ve Türkçe adı, ilk kez Doğu Göktürkler dönemine ait bu yazıtlarda geçer.
Yazıtların özellikle üçü çok önemlidir. İki taştan oluşan Tonyukuk 716, Kültigin 732, Bilge Kağan 735 yılında dikilmiştir. Kültigin yazıtı, Bilge Kağan'ın ağzından yazılmıştır. Kültigin, Bilge Kağan'ın kardeşi, ihtiyar Tonyukuk ise veziridir.
Anıtların olduğu yerde yalnızca dikilitaşlar değil, yüzlerce heykel, şehir harabeleri, taş yollar, su kanalları, koç ve kaplumbağa heykelleri ile sunak taşları da vardır.
Orhun Yazıtları'nı 1889'da Rus tarihçi Yardintsev buldu. 1890'da Fin, 1891'de de bir Rus heyeti incelemeler yaptı. Ancak bu heyetler yazıları çözemedi. 1893'de Danimarkalı bilgin Vilhelm Thomsen, yazıtları okumayı başardı.
Alfabe, dördü sesli, dördü sessiz harften oluşuyordu. Harfler birbirine birleştirilmiyor, kelimeler de iki nokta üst üste konularak ayrılıyordu. Orhun Yazıtları'nda yazılar yukarıdan aşağıya yazılmış ve sağdan sola doğru istiflenmişti. ***]

1925- Şapka giyilmesi hakkındaki kanun çıktı.
( Kanun kabul edilirken, Rize'de şapka ve diğer inkılaplara karşı gösteriler yapıldı. Göstericilerden 8'i idama mahkûm edildi. )
1934- Mustafa Kemal Atatürk, İsmet Paşa'ya "İnönü" soyadını verdi.
1936- Almanya ve Japonya, Avrupa kültürünü ve dünya barışını "Bolşevik tehdit"ten korumak amacıyla bir anlaşma imzaladılar.
1943- Sir Winston Churchill, Franklin D. Roosevelt ve Çan Kay-Şek Kahire'de bir araya geldiler; Japonlar teslim olana kadar savaşa devam kararı alındı.
1948- Öğrenci velilerinin talebiyle, ilkokullara isteğe bağlı din dersleri kondu.
1954- Gazeteci Nurettin Ardıçoğlu, Başbakan Adnan Menderes'e yayın yoluyla hakaretten 6 ay hapis cezasına çarptırıldı.
1955-1954'de geçirdiği büyük yangın felaketinden sonra onarımına başlanan Kapalıçarşı, yeniden hizmete açıldı.
1956- Türkiye'de 1 milyon 18 bin adet radyo olduğu açıklandı.
1956- Çekoslovakya-Türkiye milli futbol takımları 1-1 berabere kaldı.
1958- Besteci Ahmet Adnan Saygun'un Yunus Emre Oratoryosu New York'ta Birleşmiş Milletler'in açılış töreninde seslendirildi. Orkestra ve koroyu şef Leopold Stokowski yönetti.
1967-ABD Başkanı Johnson'un Kıbrıs Özel Temsilcisi Cyrus Vance, Atina'nın önerilerini Ankara'ya getirdi. NATO Genel Sekreteri Brosio da arabuluculuk için Ankara'ya geldi. BM Güvenlik Konseyi, savaştan kaçınılması çağrısı yaptı.
1968- İstanbul'da Dr. Siyami Ersek ve ekibi, trafik kazasında ölen bir memurun kalbini bir işçiye taktı; hasta 39 saat yaşayabildi.
1969- Beatles müzik grubundan John Lennon İngiltere'nin Biafra'ya müdahalesi ile Amerika'nın Vietnam politikasına verdiği desteği protesto amacıyla, İngiltere Kraliçesinin verdiği ünvanı reddetti.
1973- Yunanistan'da askeri darbe. Yunanistan'daki ayaklanmalar sonunda Başbakan Georgios Papadopulos, cunta tarafından devrildi.
1979- Gazeteci Abdi İpekçi'yi öldürmekten yargılanan Mehmet Ali Ağca İstanbul Kartal Maltepe Askeri Ceza ve Tutukevi'nden kaçtı.
1993- Özgür Gündem gazetesi 18 Kasım'da 15 gün kapatılmıştı. Yeniden15 gün kapatma cezası verildi. Gerekçe: "Devletin ve milletin bölünmez bütünlüğüne yönelik yayın yapmak."
1996- Gazeteciler, basına getirilmek istenen yeni kısıtlayıcı düzenlemelere karşı protesto bildirisi yayınladı. Düzenlemeler sansür olarak değerlendiriliyor.
1996- Emeğin Partisi (EMEP) kuruldu.
1998- 55. Hükümet, gensoru ile düşürüldü.
( Devlet Bakanı Güneş Taner'in bakanlık görevi sona erdi. Başbakan Mesut Yılmaz, istifasını Cumhurbaşkanı Süleyman Demirel'e sundu. )
1999-Yargıtay 9. Ceza Dairesi, terör örgütünün elebaşı Abdullah Öcalan hakkında verilen ölüm cezası kararını onadı.
2000- Ankara Abdi İpekçi Parkı'nda F tipi cezaevlerini protesto için binlerce kişinin katıldığı miting düzenlendi.
2001- 11 Eylül'deki saldırılarda yakınlarını kaybeden Amerikalıların bir kısmı Washington'dan New York'a doğru bir barış yürüyüşü başlattı."Acılarımız savaş çağrısı değildir" pankartı taşıyorlar.
2001- Afganistan'da Kuzey İttifakı'nın 10 gündür kuşatma altında tuttuğu Kunduz, Taliban savaşçılarının kitleler halinde teslim olmasıyla düştü. Özbek general Abdürraşid Dostum'a teslim olan 600 Arap savaşçı isyan çıkardı. İsyan kanla bastırıldı.
2002- Türkmenistan devlet Başkanı Saparmurat Türkmenbaşı'na otomatik silahla suikast girişiminde bulunuldu; Türkmenbaşı yara almadan kurtuldu.
2002- Uzay mekiği Endeavor uluslararası uzay istasyonuna kenetlenerek bir Amerikalı ve iki Rus astronotu bıraktı.
2003- Gürcistan'da Yüksek Mahkeme, 2 Kasım'da yapılan genel seçimin sonuçlarının büyük kısmını iptal etti. Başkanlık seçiminin de tarihi belirlendi: 4 Ocak 2004.
2005- Avrupa Konseyi Parlamenterler Meclisi Başkanlık Divanı, Abdullah Öcalan'ın yeniden yargılanmasıyla ilgili önergeyi reddetti.
2006- Reha Erdem'in yönettiği "Beş Vakit" Almanya'da düzenlenen Mannheim-Heidelberg Film Festivali Jüri Özel Ödülü'nü kazandı.



25 Kasım – Doğanlar

1773- Thomas Abbt, Alman yazar (ö. 1766)
1845- Toplumsal değişime olan bağlılığıyla bilinen ve Portekiz'de doğalcılık ve gerçekçilik akımlarının öncüsü, ülkenin en büyük romancısı olarak kabul edilen yazar José Maria de Eça de Queirós.
1889- Reşat Nuri Güntekin, Türk yazar (ö. 1956)
1895- 1968-75 arasında Çekoslovaya Cumhurbaşkanlığı yapan ve 1968 Sovyet işgali döneminde Sovyet taleplerine direnişiyle halk arasında itibar kazanan iki dünya savaşı kahramanı Ludvík Svoboda.
1895- Stalin döneminde iç ve dış ticaretin yönetiminden sorumlu olan nüfuzlu siyasetçi, eski Bolşevik Anastas Ivanoviç Mikoyan.
1915- Şili'nin eski diktatörü General Augusto Pinochet. (ö. 2006)
1917-Alparslan Türkeş, Türk siyaset adamı (ö. 1997)
1942- Alaettin Aksoy, Türk ressam
1981- Xabi Alonso, İspanyol futbolcu




25 Kasım – Ölenler

1922- Kurtuluş Savaşı kahramanı Sütçü İmam (d. 1871)
1945- Bestekar Lemi Atlı 76 yaşında İstanbul'da öldü.
1967- Ossip Zadkine, Rus heykeltraş ve ressam (d. 14 Temmuz 1890)
1974- 1962-1971 yılları arasında Birleşmiş Milletler Genel Sekreterliği yapan U Thant.
2005- Futbolcu George Best (d. 1946)
2005- Sinema oyuncusu Jale Öz, 78 yaşında. "Horoz Nuri" tiplemesiyle tanınan Vahi Öz ile evliydi.